Tôi đã từng đề cập đến việc biến hóa để làm cho bài nhảy thêm hứng thú. Thật ra việc đó liên quan đến một khái niệm rất sâu sắc và rất trừu tượng trong khiêu vũ, đó là Light & Shade. Trong bài này tôi cố gắng thử đi sâu tìm hiểu thêm về vấn đề này.
Ánh trăng thu trong xanh nhưng không đơn điệu mà nhờ những đám mây khiến cho có khi tỏ khi mờ, nhờ những làn gió khiến có lúc ấm áp lúc mát mẻ... Ngọn lửa trong lò sưởi (đốt củi) không phải lúc nào cũng nóng cháy hừng hực như nhau mà nhiệt lượng nó tỏa ra cũng có lúc ít lúc nhiều... Ngọn triều dâng trên bãi bể có khi ào ào dồn dập có lúc lại rào rạt khoan thai. Luồng khí mát thổi về phía ta từ một chiếc quạt quay (tournant) thay đổi từng hồi. Những hình ảnh đó cho ta khái niệm về Light & Shade.
Light & Shade chỉ là một cách nói ví von về một hiện tượng/khái niệm thường thấy trong nhiều loại hình nghệ thuật, đó là sự trái ngược nhau hay còn gọi là sự tương phản (contrast). Trong hội họa đó là sự tương phản giữa các “ton” mầu nóng và lạnh, trong kiến trúc đó là sự tương phản giữa các khối kiến trúc lớn và nhỏ của công trình, trong nhiếp ảnh đó có thể là sự tương phản giữa các chủ đề (subject) và các sắc độ ánh sáng trong bức ảnh, trong văn học đó có thể là sự tương phản giữa tính cách các nhân vật (giữa cái cao cả và cái thấp hèn, giữa cái thiện và cái ác), trong thi ca là sự tương phản giữa các hình tượng thơ...
Bởi vì khiêu vũ gắn liền với âm nhạc cho nên trước khi nói cụ thể về Light & Shade/contrast trong khiêu vũ tôi muốn ít nhiều đề cập đến Light & Shade/contrast trong âm nhạc. Trong âm nhạc tính Light thể hiện khi âm thanh có xu hướng đi từ nhỏ nhẹ đến to mạnh hơn, từ thấp lên cao, từ chậm đến nhanh dần; ngược lại tính Shade thể hiện khi âm thanh có xu hướng đi từ to mạnh đến nhỏ nhẹ, từ cao xuông thấp, từ nhanh đến chậm dần.
Khi nghe nhạc ta có thể cảm nhận được Light & Shade/Contrast ngay trong từng câu nhạc. Thông thường một câu nhạc có độ dài 8 ô nhịp và mỗi câu lại chia thành 2 phân câu mỗi phân câu dài 4 ô nhịp. Mỗi phân câu lại gồm nhiều cụm nốt nhạc khác nhau, mỗi cụm gọi là một motip. Chẳng hạn trong mỗi phân câu ta thường nghe thấy nhạc được diễn tấu thoạt đầu nhỏ nhẹ rồi to mạnh dần (sắc thái này thuật ngữ âm nhạc gọi là Crescendo) rồi từ giữa phân câu đến cuối phân câu, nhạc lại nhỏ nhẹ dần (Decrescendo hoặc Diminuendo). Trong trường hợp này Light & Shade là do sự biến hoá về cường độ âm thanh.
Light & Shade trong mỗi phân câu cũng có thể thể hiện do các motip được bố trí ở các âm khu khác nhau, chẳng hạn nhạc trong phần đầu của phân câu ở âm khu cao hơn, còn nhạc phần cuối của phân câu ở âm khu thấp hơn. Light & Shade còn có thể là sự tương phản giữa âm nhạc trong các bè và giữa sắc thái âm thanh của các nhạc cụ khác nhau. Light & Shade/Contrast cũng xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau từ câu nhạc này sang câu nhạc khác, từ đoạn này sang đoạn khác, từ chương này sang chương khác. Thể hiện rõ rệt nhất là tempo khác nhau của các chương trong một bản giao hưởng, từ Adagio (rất chậm), Lento (chậm vừa), Moderato (vừa phải) đến Allegretto (nhanh) và Allegro (rất nhanh).
Chúng ta biết rằng mỗi điệu nhảy có một đăc trưng riêng, một sắc thái riêng. Valse thì phiêu du, bênh bồng như con thuyền lướt trên mặt hồ gợn sóng... Fox Trot thì nồng nàn mà lả lướt, Tango thì lạnh lùng mà kiêu hãnh và như luôn ẩn chứa những yếu tố bất ngờ, Cha Cha Cha thì sôi nổi mà nghịch ngợm, Rumba thì đằm thắm trữ tình, Jive – bồng bột và si mê... Tuy nhiên đặc trưng của mỗi điệu nhảy không phải lúc nào cũng ở một liều lượng như nhau trong suốt cả bài nhảy mà có sự gia giảm biến hóa từ câu nhảy này sang câu nhảy khác, từ bước nhảy này sang bước nhảy khác. Đó là Light & Shade hay Contrast trong khiêu vũ. Nó xuất hiện nhờ sự luân phiên có mặt của các yếu tố động và tĩnh với những mức độ khác nhau.
Để tạo dựng được Contrast tức là Light & Shade trong bài nhảy, ta vận dụng những yếu tố sau (cần nhớ rằng những yếu tố này không phải là độc lập, riêng rẽ, do đó việc vận dụng cần có sự hòa trộn với nhau):
Trong một lần trò chuyện với cặp nhảy Đ&H, một đôi nhảy có ít nhiều công phu tập luyện và đã từng đoạt giải nhất trong một cuộc thi, tôi có đề cập đến Light & Shade thì họ cho rằng vấn đề cao quá. Tôi không nghĩ như vậy, cái gì cũng có từng mức độ từ dễ đến khó. Vấn đề là ta phải nhận thức được sự tồn tại của nó và từng bước vận dụng từ ít đến nhiều, từ thấp đến cao. Đi sâu một chút để thấy biển học khiêu vũ thật mênh mông, một lần nữa ta thấy rằng học khiêu vũ không phải là học các bước nhảy mà là học cách nhảy.
Gần đây băng đĩa Light and Shade của cặp nhảy Marcus & Hilton xuất hiện rộng rãi ở Hà Nội. Tôi thấy đây là một ví dụ tuyệt vời về Light & Shade trong khiêu vũ, nhất là nếu bạn hiểu được những thuyết minh trong đó. Quả là họ đã “Dancing khi tỏ khi mờ. Khiến người xem nhảy cũng ngơ ngẩn lòng”.
Tôi rất đắn đo khi viết bài này vì biết rằng đó là một chủ đề vượt quá xa tầm hiểu biết của mình và tôi cũng đã đả động đến nhiều lĩnh vực mà tôi chỉ là kẻ ngoại đạo, thật là không sợ “múa rìu qua mắt thợ”. Vì thế rất mong được bạn đọc chỉ giáo.
Ánh trăng thu trong xanh nhưng không đơn điệu mà nhờ những đám mây khiến cho có khi tỏ khi mờ, nhờ những làn gió khiến có lúc ấm áp lúc mát mẻ... Ngọn lửa trong lò sưởi (đốt củi) không phải lúc nào cũng nóng cháy hừng hực như nhau mà nhiệt lượng nó tỏa ra cũng có lúc ít lúc nhiều... Ngọn triều dâng trên bãi bể có khi ào ào dồn dập có lúc lại rào rạt khoan thai. Luồng khí mát thổi về phía ta từ một chiếc quạt quay (tournant) thay đổi từng hồi. Những hình ảnh đó cho ta khái niệm về Light & Shade.
Light & Shade chỉ là một cách nói ví von về một hiện tượng/khái niệm thường thấy trong nhiều loại hình nghệ thuật, đó là sự trái ngược nhau hay còn gọi là sự tương phản (contrast). Trong hội họa đó là sự tương phản giữa các “ton” mầu nóng và lạnh, trong kiến trúc đó là sự tương phản giữa các khối kiến trúc lớn và nhỏ của công trình, trong nhiếp ảnh đó có thể là sự tương phản giữa các chủ đề (subject) và các sắc độ ánh sáng trong bức ảnh, trong văn học đó có thể là sự tương phản giữa tính cách các nhân vật (giữa cái cao cả và cái thấp hèn, giữa cái thiện và cái ác), trong thi ca là sự tương phản giữa các hình tượng thơ...
Bởi vì khiêu vũ gắn liền với âm nhạc cho nên trước khi nói cụ thể về Light & Shade/contrast trong khiêu vũ tôi muốn ít nhiều đề cập đến Light & Shade/contrast trong âm nhạc. Trong âm nhạc tính Light thể hiện khi âm thanh có xu hướng đi từ nhỏ nhẹ đến to mạnh hơn, từ thấp lên cao, từ chậm đến nhanh dần; ngược lại tính Shade thể hiện khi âm thanh có xu hướng đi từ to mạnh đến nhỏ nhẹ, từ cao xuông thấp, từ nhanh đến chậm dần.
Khi nghe nhạc ta có thể cảm nhận được Light & Shade/Contrast ngay trong từng câu nhạc. Thông thường một câu nhạc có độ dài 8 ô nhịp và mỗi câu lại chia thành 2 phân câu mỗi phân câu dài 4 ô nhịp. Mỗi phân câu lại gồm nhiều cụm nốt nhạc khác nhau, mỗi cụm gọi là một motip. Chẳng hạn trong mỗi phân câu ta thường nghe thấy nhạc được diễn tấu thoạt đầu nhỏ nhẹ rồi to mạnh dần (sắc thái này thuật ngữ âm nhạc gọi là Crescendo) rồi từ giữa phân câu đến cuối phân câu, nhạc lại nhỏ nhẹ dần (Decrescendo hoặc Diminuendo). Trong trường hợp này Light & Shade là do sự biến hoá về cường độ âm thanh.
Light & Shade trong mỗi phân câu cũng có thể thể hiện do các motip được bố trí ở các âm khu khác nhau, chẳng hạn nhạc trong phần đầu của phân câu ở âm khu cao hơn, còn nhạc phần cuối của phân câu ở âm khu thấp hơn. Light & Shade còn có thể là sự tương phản giữa âm nhạc trong các bè và giữa sắc thái âm thanh của các nhạc cụ khác nhau. Light & Shade/Contrast cũng xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau từ câu nhạc này sang câu nhạc khác, từ đoạn này sang đoạn khác, từ chương này sang chương khác. Thể hiện rõ rệt nhất là tempo khác nhau của các chương trong một bản giao hưởng, từ Adagio (rất chậm), Lento (chậm vừa), Moderato (vừa phải) đến Allegretto (nhanh) và Allegro (rất nhanh).
Chúng ta biết rằng mỗi điệu nhảy có một đăc trưng riêng, một sắc thái riêng. Valse thì phiêu du, bênh bồng như con thuyền lướt trên mặt hồ gợn sóng... Fox Trot thì nồng nàn mà lả lướt, Tango thì lạnh lùng mà kiêu hãnh và như luôn ẩn chứa những yếu tố bất ngờ, Cha Cha Cha thì sôi nổi mà nghịch ngợm, Rumba thì đằm thắm trữ tình, Jive – bồng bột và si mê... Tuy nhiên đặc trưng của mỗi điệu nhảy không phải lúc nào cũng ở một liều lượng như nhau trong suốt cả bài nhảy mà có sự gia giảm biến hóa từ câu nhảy này sang câu nhảy khác, từ bước nhảy này sang bước nhảy khác. Đó là Light & Shade hay Contrast trong khiêu vũ. Nó xuất hiện nhờ sự luân phiên có mặt của các yếu tố động và tĩnh với những mức độ khác nhau.
Để tạo dựng được Contrast tức là Light & Shade trong bài nhảy, ta vận dụng những yếu tố sau (cần nhớ rằng những yếu tố này không phải là độc lập, riêng rẽ, do đó việc vận dụng cần có sự hòa trộn với nhau):
- Cảm xúc của bạn: Các cảm xúc như nồng nàn, tha thiết, sôi nổi... mang tính light. Các cảm xúc như e lệ, rụt rè, thờ ơ, hờ hững, lạnh nhạt... mang tính shade. Khi khiêu vũ, hãy để cho những cảm xúc đó của bạn toát ra xen kẽ và theo những cung bậc khác nhau từ chuyển động của cơ thể bạn hay nói một cách văn hoa từ ngôn ngữ của cơ thể bạn.
- Nhạc tính và biểu cảm: như trên đã nói trong một bản nhạc các yếu tố light và shade luôn luân phiên xuất hiện. Chính vì thế mà người nghe cũng phải “Khi tựa gối, khi cúi đầu. Khi vò chín khúc, khi chau đôi mày“ như Nguyễn Du đã từng mô tả. Người nhảy cần cảm nhận được điều đó và đưa vào trong các bước nhảy của mình.
- Bước nhảy: Tùy theo mức độ động và tĩnh mà mỗi bước nhảy có thể mang tính light hay shade. Chẳng hạn các bước nhảy Whisk, Chassé from PP, Double Reverse Spin (trong Waltz), Progressive Link, Rock Turn (Tango) mang tính Light, các bước nhảy Hesitation Change, Cross Hesitation (Waltz) Walk, Oversway (Tango) mang tính Shade. Tuy nhiên việc một bước nhảy là Light hay Shade chỉ là tương đối, nó còn tùy thuộc vào cách thể hiện của người nhảy. Người nhảy có thể biến một bước nhảy có tính Light thành Shade và ngược lại. Ví dụ: bước Alemana của Rumba với nữ nếu từ bước 4-6 nữ đi có lướt chân (brush) qua chân trụ thì bước nhảy sẽ shade hơn, còn nếu nữ đi các bước 4-6 chân chuyển động không lướt qua chân trụ mà vòng ra xa thì bước nhảy sẽ nhanh hơn và do đó light hơn. Ví dụ khác: bước Hockey Stick của Rumba bước nhảy sẽ dịu dàng hơn (shade) nếu nữ quay trái góc ½ giữa các bước 4 và 5, bước nhảy sẽ sống động hơn (light) nếu góc quay này được quay giữa các bước 5 và 6. Hơn nữa một bước nhảy là light hay shade còn tùy thuộc vào các bước nhảy đi trước và sau nó cũng giống như trong một bức tranh, mầu da cam được coi là xẫm khi đứng bên màu màu vàng nhưng lại là nhạt khi đứng bên màu đỏ. Trong tổ hợp Hand to Hand/Spot turn (Rumba) thì Hand to Hand có tính Shade và Spot Turn có tính Light.
- Timing và Tốc độ: Ta có thể dựa vào việc biến hóa timing và tốc độ (quay và chuyển dời) của bước nhảy để có light & shade. Trong Jive bước chasse mang tính light hay shade tùy theo ta thể hiện nó với timing ¾ ¼ 1 hay 2/3 1/3 1. Tương tự đối với Samba. Cùng một bước nhảy nếu ta bước dài hơn tốc độ sẽ lớn hơn và do đó bước nhảy sẽ light hơn... Nhờ biến hóa timing và tốc độ ta làm cho bước nhảy từ uyển chuyển trở thành “giật cục”.
- Các động tác đặc biệt như Arm Styling, Head Snap, Body Rhythm cùng với sự biến đổi biên độ và tốc độ của chúng rõ ràng là những phương tiện thuận lợi để tạo dựng Light & Shade trong bài nhảy.
Trong một lần trò chuyện với cặp nhảy Đ&H, một đôi nhảy có ít nhiều công phu tập luyện và đã từng đoạt giải nhất trong một cuộc thi, tôi có đề cập đến Light & Shade thì họ cho rằng vấn đề cao quá. Tôi không nghĩ như vậy, cái gì cũng có từng mức độ từ dễ đến khó. Vấn đề là ta phải nhận thức được sự tồn tại của nó và từng bước vận dụng từ ít đến nhiều, từ thấp đến cao. Đi sâu một chút để thấy biển học khiêu vũ thật mênh mông, một lần nữa ta thấy rằng học khiêu vũ không phải là học các bước nhảy mà là học cách nhảy.
Gần đây băng đĩa Light and Shade của cặp nhảy Marcus & Hilton xuất hiện rộng rãi ở Hà Nội. Tôi thấy đây là một ví dụ tuyệt vời về Light & Shade trong khiêu vũ, nhất là nếu bạn hiểu được những thuyết minh trong đó. Quả là họ đã “Dancing khi tỏ khi mờ. Khiến người xem nhảy cũng ngơ ngẩn lòng”.
Tôi rất đắn đo khi viết bài này vì biết rằng đó là một chủ đề vượt quá xa tầm hiểu biết của mình và tôi cũng đã đả động đến nhiều lĩnh vực mà tôi chỉ là kẻ ngoại đạo, thật là không sợ “múa rìu qua mắt thợ”. Vì thế rất mong được bạn đọc chỉ giáo.
Vodanh
0 comments