Alejandra và tôi đã từng xem đĩa ghi hình biểu diễn của hầu hết các vũ công tango nổi tiếng (và cũng đã tận mắt xem nhiều người trong số họ khiêu vũ) nhưng chúng tôi chưa bao giờ thấy thích thú với các màn biểu diễn như vậy. Thông thường trong các buổi milonga cũng có một màn khiêu vũ biểu diễn nhưng tất cả mọi người đều nóng lòng chờ cho màn biểu diễn kết thúc để tất cả có thể cùng khiêu vũ. Mọi người nhìn chung cũng đủ kiên nhẫn xem một vài màn biểu diễn và đủ lịch sự để vỗ tay khi các ngôi sao, và đôi khi là những người mới bắt đầu thích biểu diễn, kết thúc điệu nhảy, nhưng phần lớn chỉ kiên nhẫn được mấy phút đầu và mong nhanh chóng được quay lại với những điệu vũ tập thể. Những người tổ chức các đêm milonga cũng nhận ra điều này, do vậy trong những đêm milonga thú vị nhất, các màn biểu diễn tango thường hiếm và… ngắn.
Tôi đã xem một vài video biểu diễn của Miguel Angel Zotto và cũng đã gặp anh vài lần trong các đêm hội milonga nhưng chưa lần nào tôi có ấn tượng mạnh cả. Mặc dù đã nhiều lần nghe tiếng về tài khiêu vũ của Miguel, tôi cũng chưa thực sự được chứng kiến tài năng của anh bao giờ. Mãi đến tận năm ngoái tôi mới xem một chương trình biểu diễn tưởng nhớ Virulazo trên đài truyền hình Achentina. Chương trình được quay khoảng 15 năm trước – bao gồm các màn khiêu vũ biểu diễn của những vũ công xuất sắc nhất ở Buenos Aires trong thời kì đó. Các tiết mục biểu diễn cũng khá thú vị nhưng tôi đã từng thấy nhiều vũ công khiêu vũ với nhiều cảm xúc và sức sáng tạo hơn thế trong các đêm milonga. Nhưng rồi đến lượt Miguel Angel Zotto và Milena Plebs bước ra sân khấu. Tôi nhớ là sau khi xem được mấy phút tôi đã nhảy ra khỏi ghế, vừa gọi điện cho Alejandra vừa chạy quanh phòng tìm xem còn cái băng video trắng nào không để ghi hình lại, vừa không rời mắt khỏi TV. Tôi đã không kịp ghi hình màn biểu diễn của họ nhưng ngay cả lúc này tôi vẫn có thể mường tượng lại những bước khiêu vũ tuyệt vời của đôi bạn nhảy. Họ vượt hẳn những đôi nhảy khác, và tôi bắt đầu hiểu tại sao họ lại nổi tiếng đến vây. Đơn giản họ là những người giỏi nhất.
Thế nên tôi rất ngạc nhiên khi tháng Một vừa rồi, một người bạn đã gọi điện và nói là Miguel Zotto muốn gặp chúng tôi. Hoá ra Miguel đã nghe nói chúng tôi muốn quay phim những milonguero và muốn nói chuyện với chúng tôi về tango. Lúc đầu tôi cũng hơi dè dặt một chút vì lo ngại sẽ khó nói chuyện với một siêu sao như vậy, nhưng rốt cuộc thì đó là một cuộc gặp gỡ rất thú vị. Chúng tôi ăn tối cùng nhau, sau đó lại cùng ăn trưa một bữa nữa. Sau đó thì Miguel mời chúng tôi đến nhà và đãi chúng tôi một bữa tiệc nướng theo kiểu Achentina. Tôi phát hiện ra rằng Miguel suy nghĩ rất nghiêm túc về Tango và có khiếu hài hước rất đặc biệt. Anh thích những cá tính đặc biệt thường thấy trong các hội vũ milonga và có thể nói về những nhân vật đó cả ngày. Thế nên những buổi nói chuyện của chúng tôi rất thú vị, về tất tần tật mọi chủ đề có thể: chọn bạn nhảy như thế nào, lên chương trình các buổi biểu diễn như thế nào cũng như lịch sử phát triển của tango trong các cộng đồng người Tây Ban Nha. Con người Miguel lúc nào cũng tràn đầy năng lượng và anh luôn sẵn sàng buông dĩa đứng dậy biểu diễn các bước nhảy ngay trong nhà hàng. Tiếc là tôi không lưu lại được hình ảnh của anh những lúc đấy, nhưng dưới đây là toàn bộ những gì tôi còn nhớ được qua buổi phỏng vấn với Miguel. Thú thật là bất chấp việc tôi sống ngay sát biên giới Mexico suốt 30 năm và sống giữa thủ đô Buenos Aires 5 năm liền, tôi vẫn gặp khó khăn khi giao tiếp bằng tiếng Tây Ban Nha. Tháng sau tôi sẽ có một cuộc hẹn gặp nữa với Miguel và lần này nhất định tôi sẽ ghi lại cẩn thận để có nhiều chuyện kể cho các bạn nghe hơn.
Đầu tiên, Miguel nói rằng việc ghi hình của chúng tôi là một việc nên làm. Anh đã từng quay phim những milonguero khác để học khiêu vũ và tỏ ra rất thích chiếc máy quay kĩ thuật số nhỏ nhắn của tôi. Miguel phá lên cười khi nhớ lại chiếc máy quay to đùng mà anh vác trên vai mỗi khi đi quay phim các điệu vũ. Miguel nói chuyện về sự phát triển của tango và những người thầy vĩ đại đã tạo nên phong cách tango cho những khu vực họ đỡ đầu. Tôi đã có dịp thấy họ trong bộ phim tài liệu Tango, Baile Nuestro và một cảnh khiêu vũ tango rất hay trong bộ phim Tango Bar, nhưng những bộ phim này cũng không nêu rõ tên họ của các bậc thầy này hay giới thiệu gì về họ. Miguel giới thiệu cho tôi biết về từng người và cách mỗi người đã ảnh hưởng đến anh như thế nào.
Miguel kể rằng khi còn trẻ anh đã theo cha và anh đi làm thợ xây và cả ba bố con đã cùng nhau luyện tập và nhảy tango ngay tại công trường xây dựng. (Nếu không phải là người Achentina chắc không thể hình dung ra cảnh đó: Mấy anh thợ xây thô kệch nhảy tango với nhau giữa những chiếc xe tải chở xi măng cồng kềnh và những chiếc xe ủi đất khổng lồ!) Miguel cũng kể cho tôi nghe về lần gặp gỡ đầu tiên với nhân vật nổi tiếng Antonio Todaro - người thầy lớn nhất của anh. Miguel kể rằng anh đang đi bộ trên một con phố ở Flores, và Todaro khi ấy đang chăng một băng rôn quảng cáo các lớp dạy tango, vừa làm vừa nhìn dọc nhìn ngang xem liệu có anh chàng nào lớ ngớ đến xin học hay không. Vừa hay có Miguel tiến đến!
Chúng tôi dành nhiều thời gian thảo luận về các phong cách tango - mỗi phong cách được tạo nên bởi những yếu tố gì, nguồn gốc của chúng từ đâu, thậm chí là thực ra có tồn tại một cái gọi là phong cách tango như vậy không. Miguel nói rằng nếu phong cách khiêu vũ của anh có thể gọi là một phong cách thì nó sẽ là phong cách Urquiza, xuất xứ từ vùng Villa Urquiza. Đây cũng là phong cách của những người như Julio Duplaa (Miguel rất ngưỡng mộ phong cách của Duplaa), và El Chino.
Thế giới Tango nhỏ bé đến ngạc nhiên. Tôi nhớ đã gặp anh trai Osvaldo của Miguel trong lớp học tango đầu tiên tôi bước chân vào ở Santa Fe, New Mexico. Hồi đó tôi học hành chật vật và nản chí lắm, nhưng Osvaldo luôn dành thời gian để tập luyện riêng cho tôi, rèn cho tôi về các tư thế đứng. Ngoài tango ra, liệu ở đâu bạn có thể thấy những bậc thầy hàng đầu mà vẫn sẵn sàng bỏ thời gian chỉ dẫn cho một lính mới tò te như thế? Lần đầu tiên tôi gặp Miguel Angel cũng là lần đầu tôi đến Buenos Aires. Hôm đó, Alejandra, tôi và một người bạn cũ đi nhảy ở câu lạc bộ trên tầng hai quán Club Espanol. Sau một hồi chúng tôi rủ nhau xuống nhà hàng ở tầng dưới kiếm cái gì đó ăn. Quán ăn đẹp và rất thanh lịch. Chúng tôi chiếm một bàn trong góc và để ý thấy nhà hàng đầy nhóc những nhân vật tầm cỡ. Mấy nhân vật trong chính phủ ngồi ở một bàn dài. Chúng tôi nhận ra ông bộ trưởng Bộ giao thông và đám vệ sĩ. Phía bên kia phòng Miguel Angel Zotto đang ngồi cùng bàn với một đám người trông rất xa hoa. Alej và người bạn đi cùng ăn mặc lịch sự nhưng tôi hôm đó trông hơi xuề xoà quá nên không tự tin lắm. Thế nhưng khi trông thấy chúng tôi, Miguel đứng dậy và băng ngang qua phòng tới bàn chúng tôi. Anh tự giới thiệu mình với tôi và Alej rồi đứng đó nói chuyện với người bạn của chúng tôi một lúc, rất lịch sự và tôn trọng, rồi mới quay trở lại bàn. Thời điểm đó Miguel đang có một sô diễn và tất cả mọi bảng quảng cáo dọc phố Corrientes và Nueve de Julio đều trưng một hình ảnh duy nhất là chân dung Miguel và tên anh - Zotto. Tôi thật sự hơi sốc – đây có lẽ là nhân vật nổi tiếng nhất Buenos Aires, thế mà anh ta lại mất công đứng dậy chào hỏi một tay khiêu vũ tango vô danh đến từ Bernal, trong túi không còn đến 2 peso mà lắc cho kêu loẻng xoẻng!
Sự tôn trọng mà Miguel Angel Zotto dành cho những milonguero cũng được đáp lại bằng lòng kính trọng như vậy. Bình thường các milonguero phớt lờ các vũ công biểu diễn, nhưng riêng với Miguel thì họ yêu quí và kính trọng. Miguel từng nói với tôi rằng điều anh tự hào nhất về bản thân là anh luôn cố gắng duy trì các truyền thống tango trên sân khấu và tôn trọng các milonguero. Anh luôn giảm bớt phần vũ đạo và chủ động dẫn bạn nhảy trên sân khấu. Không phải ai cũng có thể tham gia vào cả hai thế giới: khiêu vũ biểu diễn và khiêu vũ milonga. Miguel có lẽ là người duy nhất có thể kết nối cả hai thế giới.
Đến đây xin phép cho tôi được lạc đề một chút để nói về sự sáng tạo và quá trình học tango. Tôi vừa đọc một bài báo rất thú vị trên tờ New Yorker về nghệ sĩ chơi saxophone nhạc jazz Sonny Rollins. Bài báo có tên là “Người khổng lồ” – tác giả là Stanley Crouch, chủ yếu lí giải vì sao Rollins được coi là người chơi jazz saxophone giỏi nhất trong lịch sử. Trong bài báo, Rollins giải thích anh đã “ngấm” không khí của các câu lạc bộ jazz và nó trở thành một phần trong phong cách chơi nhạc của anh. Bạo lực và “sự mong manh của những giây phút yên bình và tĩnh lặng… bầu không khí đặc trưng với những điệu nhảy chậm gần gũi và những lời tâm sự thì thầm”. Nhưng quan trọng nhất là Rollins có nhiều dịp để “rửa tai”. Anh đã chăm chú lắng nghe tất cả những nghệ sĩ chơi bè cao trong thời đại hoàng kim, và ghi nhớ tất cả. Không giống những người chơi saxophone khác, Rollins có cơ hội tiếp cận với saxophone bè cao từ khi còn trẻ. “Anh ấy không chỉ đơn thuần nghe những nốt nhạc, mà anh ấy nhìn thấy được cả chiều sâu và hơi thở của cảm xúc. Điều đặc biệt là mặc dù tất cả những người chơi khác đều lớn tuổi hơn, khi nghe Rollins chơi, bạn sẽ thấy anh mới là người trưởng thành hơn cả. Từ việc lắng nghe các bậc tiền bối, Rollins đã hình thành cho mình độ nhảy cảm đặc biệt với giai điệu, nhịp, âm sắc và sự hài hoà. Những thay đổi rất nhỏ trong cung bậc mang lại cho nốt nhạc màu cảm xúc.” Rồi bài báo dùng khái niệm tâm thần phân liệt để so sánh với khả năng dung hoà nhiều tính cách nghệ sĩ trong con người Rollins - tuỳ vào từng lúc mà anh chọn thể hiện một tính cách mới để tạo nên một đặc thù mới. Điều này không phải ai cũng đạt tới được, vì đa phần họ chỉ đọc các nốt nhạc hay nhớ các bản nhạc họ chơi và luôn luôn ý nghĩ phải cố gắng luyện tập để tiến bộ hơn nữa kìm hãm sức sáng tạo của họ. “Điều này khiến họ không bao giờ có được khả năng lắng nghe từ trong tâm khảm như Rollins”.
Tại sao tự dưng đang nói về tango tôi lại nhảy sang nhạc jazz? Đó là vì có rất nhiều điều trong bài báo này có thể áp dụng cho tango. Miguel Angel cũng cố thoát khỏi những gọng kìm kềm tỏa sức sáng tạo do nghề biểu diễn sân khấu mang lại bằng cách quan sát thật kĩ những milonguero hàng đầu trong quá khứ và không bao giờ tách rời những yếu tố cảm xúc của điệu vũ ngay cả khi biểu diễn trên sân khấu. Mặc dù kiến thức còn hạn chế, tôi hiểu bài báo muốn nói gì khi ví Rollins mang trong mình tính cách của nhiều nghệ sĩ saxsophone khác. Tôi đã xem và đã quay phim nhiều milonguero trong suốt một thời gian dài, đến nỗi tôi có cảm giác như họ đang lướt đi trong trí não mình. Giống như thể tôi đang trong một vòng xoáy tập trung tất cả tinh túy của các lãnh địa, với thứ âm nhạc và bầu không khí của một đêm milonga. Trong không gian đó, họ dường như thoát khỏi trí não tôi và khiêu vũ.
Lần cuối cùng chúng tôi gặp nhau, tôi hỏi Miguel Zotto liệu anh có lo ngại nghệ thuật Tango sẽ bị mai một khi mỗi ngày đều có người mở các lớp học tango trong khi bản thân họ không có kiến thức về những kĩ thuật cơ bản và lịch sử tango. Câu trả lời của anh đã để lại cho tôi một ấn tượng mạnh mẽ. Miguel nói, rằng có, có rất nhiều người đang dạy những điệu tango lêch lạc, rằng có, có những người đang cố gắng thay đổi và tạo ra cái mới khi còn chưa hiểu những điều cơ bản nhất về tango – nhưng anh không cho đó là một vấn đề nghiêm trọng. Anh kể cho tôi nghe một câu chuyện thú vị. Đã từng có một buổi thảo luận về nghệ thuật hay khiêu vũ gì đó. Tham dự có các giáo sư, các nghệ sĩ, trong đó có ca sĩ Goyeneche. Mặc dù rất nổi tiếng, Goyeneche ngồi yên lặng trong khi những người khác nói về việc nghệ thuật cần phát triển trong khi tango thì vẫn cứ vậy – tango cần phải thay đổi. Những người nói nhiều hơn lại thuộc cánh các nhà lý thuyết, đặc biệt hùng hổ là một một nghệ sĩ biểu diễn trẻ ở Achentina. Cuối cùng cô ta hỏi ý kiến của Goyeneche. Goyeneche nói, rằng những gì họ nói hoàn toàn đúng – tango luôn luôn cần thay đổi. Rồi anh hỏi cô bao nhiêu tuồi. Câu trả lời là “Tôi 25”. Goyeneche nói từ tốn: ‘Vậy nếu cô vẫn còn tiếp tục với tango, xin mời cô quay lại gặp tôi khi cô 40 hay 50, có lẽ chúng ta sẽ có một buổi thảo luận khác thế này.” Chương trình lại tiếp tục và câu nói của Goyeneche trượt qua nhanh chóng, nhưng đó là điều duy nhất còn đọng lại trong tâm trí Miguel. Anh nói dù có nhiều người thầy kém và nhiều người khiêu vũ tồi, anh vẫn không lo lắng. Vì những ai thật sự sống chết với tango, gắn bó với nó đủ lâu, 15 hay 20 năm, thì rốt cuộc đều tìm thấy ý nghĩa đích thực của tango. Có những người sẽ không theo được, nhưng dần dần cùng với thời gian, số người đến được đích vẫn đủ để tiếp nối những truyền thống của tango.
Tôi đã xem một vài video biểu diễn của Miguel Angel Zotto và cũng đã gặp anh vài lần trong các đêm hội milonga nhưng chưa lần nào tôi có ấn tượng mạnh cả. Mặc dù đã nhiều lần nghe tiếng về tài khiêu vũ của Miguel, tôi cũng chưa thực sự được chứng kiến tài năng của anh bao giờ. Mãi đến tận năm ngoái tôi mới xem một chương trình biểu diễn tưởng nhớ Virulazo trên đài truyền hình Achentina. Chương trình được quay khoảng 15 năm trước – bao gồm các màn khiêu vũ biểu diễn của những vũ công xuất sắc nhất ở Buenos Aires trong thời kì đó. Các tiết mục biểu diễn cũng khá thú vị nhưng tôi đã từng thấy nhiều vũ công khiêu vũ với nhiều cảm xúc và sức sáng tạo hơn thế trong các đêm milonga. Nhưng rồi đến lượt Miguel Angel Zotto và Milena Plebs bước ra sân khấu. Tôi nhớ là sau khi xem được mấy phút tôi đã nhảy ra khỏi ghế, vừa gọi điện cho Alejandra vừa chạy quanh phòng tìm xem còn cái băng video trắng nào không để ghi hình lại, vừa không rời mắt khỏi TV. Tôi đã không kịp ghi hình màn biểu diễn của họ nhưng ngay cả lúc này tôi vẫn có thể mường tượng lại những bước khiêu vũ tuyệt vời của đôi bạn nhảy. Họ vượt hẳn những đôi nhảy khác, và tôi bắt đầu hiểu tại sao họ lại nổi tiếng đến vây. Đơn giản họ là những người giỏi nhất.
Thế nên tôi rất ngạc nhiên khi tháng Một vừa rồi, một người bạn đã gọi điện và nói là Miguel Zotto muốn gặp chúng tôi. Hoá ra Miguel đã nghe nói chúng tôi muốn quay phim những milonguero và muốn nói chuyện với chúng tôi về tango. Lúc đầu tôi cũng hơi dè dặt một chút vì lo ngại sẽ khó nói chuyện với một siêu sao như vậy, nhưng rốt cuộc thì đó là một cuộc gặp gỡ rất thú vị. Chúng tôi ăn tối cùng nhau, sau đó lại cùng ăn trưa một bữa nữa. Sau đó thì Miguel mời chúng tôi đến nhà và đãi chúng tôi một bữa tiệc nướng theo kiểu Achentina. Tôi phát hiện ra rằng Miguel suy nghĩ rất nghiêm túc về Tango và có khiếu hài hước rất đặc biệt. Anh thích những cá tính đặc biệt thường thấy trong các hội vũ milonga và có thể nói về những nhân vật đó cả ngày. Thế nên những buổi nói chuyện của chúng tôi rất thú vị, về tất tần tật mọi chủ đề có thể: chọn bạn nhảy như thế nào, lên chương trình các buổi biểu diễn như thế nào cũng như lịch sử phát triển của tango trong các cộng đồng người Tây Ban Nha. Con người Miguel lúc nào cũng tràn đầy năng lượng và anh luôn sẵn sàng buông dĩa đứng dậy biểu diễn các bước nhảy ngay trong nhà hàng. Tiếc là tôi không lưu lại được hình ảnh của anh những lúc đấy, nhưng dưới đây là toàn bộ những gì tôi còn nhớ được qua buổi phỏng vấn với Miguel. Thú thật là bất chấp việc tôi sống ngay sát biên giới Mexico suốt 30 năm và sống giữa thủ đô Buenos Aires 5 năm liền, tôi vẫn gặp khó khăn khi giao tiếp bằng tiếng Tây Ban Nha. Tháng sau tôi sẽ có một cuộc hẹn gặp nữa với Miguel và lần này nhất định tôi sẽ ghi lại cẩn thận để có nhiều chuyện kể cho các bạn nghe hơn.
Đầu tiên, Miguel nói rằng việc ghi hình của chúng tôi là một việc nên làm. Anh đã từng quay phim những milonguero khác để học khiêu vũ và tỏ ra rất thích chiếc máy quay kĩ thuật số nhỏ nhắn của tôi. Miguel phá lên cười khi nhớ lại chiếc máy quay to đùng mà anh vác trên vai mỗi khi đi quay phim các điệu vũ. Miguel nói chuyện về sự phát triển của tango và những người thầy vĩ đại đã tạo nên phong cách tango cho những khu vực họ đỡ đầu. Tôi đã có dịp thấy họ trong bộ phim tài liệu Tango, Baile Nuestro và một cảnh khiêu vũ tango rất hay trong bộ phim Tango Bar, nhưng những bộ phim này cũng không nêu rõ tên họ của các bậc thầy này hay giới thiệu gì về họ. Miguel giới thiệu cho tôi biết về từng người và cách mỗi người đã ảnh hưởng đến anh như thế nào.
Miguel kể rằng khi còn trẻ anh đã theo cha và anh đi làm thợ xây và cả ba bố con đã cùng nhau luyện tập và nhảy tango ngay tại công trường xây dựng. (Nếu không phải là người Achentina chắc không thể hình dung ra cảnh đó: Mấy anh thợ xây thô kệch nhảy tango với nhau giữa những chiếc xe tải chở xi măng cồng kềnh và những chiếc xe ủi đất khổng lồ!) Miguel cũng kể cho tôi nghe về lần gặp gỡ đầu tiên với nhân vật nổi tiếng Antonio Todaro - người thầy lớn nhất của anh. Miguel kể rằng anh đang đi bộ trên một con phố ở Flores, và Todaro khi ấy đang chăng một băng rôn quảng cáo các lớp dạy tango, vừa làm vừa nhìn dọc nhìn ngang xem liệu có anh chàng nào lớ ngớ đến xin học hay không. Vừa hay có Miguel tiến đến!
Chúng tôi dành nhiều thời gian thảo luận về các phong cách tango - mỗi phong cách được tạo nên bởi những yếu tố gì, nguồn gốc của chúng từ đâu, thậm chí là thực ra có tồn tại một cái gọi là phong cách tango như vậy không. Miguel nói rằng nếu phong cách khiêu vũ của anh có thể gọi là một phong cách thì nó sẽ là phong cách Urquiza, xuất xứ từ vùng Villa Urquiza. Đây cũng là phong cách của những người như Julio Duplaa (Miguel rất ngưỡng mộ phong cách của Duplaa), và El Chino.
Thế giới Tango nhỏ bé đến ngạc nhiên. Tôi nhớ đã gặp anh trai Osvaldo của Miguel trong lớp học tango đầu tiên tôi bước chân vào ở Santa Fe, New Mexico. Hồi đó tôi học hành chật vật và nản chí lắm, nhưng Osvaldo luôn dành thời gian để tập luyện riêng cho tôi, rèn cho tôi về các tư thế đứng. Ngoài tango ra, liệu ở đâu bạn có thể thấy những bậc thầy hàng đầu mà vẫn sẵn sàng bỏ thời gian chỉ dẫn cho một lính mới tò te như thế? Lần đầu tiên tôi gặp Miguel Angel cũng là lần đầu tôi đến Buenos Aires. Hôm đó, Alejandra, tôi và một người bạn cũ đi nhảy ở câu lạc bộ trên tầng hai quán Club Espanol. Sau một hồi chúng tôi rủ nhau xuống nhà hàng ở tầng dưới kiếm cái gì đó ăn. Quán ăn đẹp và rất thanh lịch. Chúng tôi chiếm một bàn trong góc và để ý thấy nhà hàng đầy nhóc những nhân vật tầm cỡ. Mấy nhân vật trong chính phủ ngồi ở một bàn dài. Chúng tôi nhận ra ông bộ trưởng Bộ giao thông và đám vệ sĩ. Phía bên kia phòng Miguel Angel Zotto đang ngồi cùng bàn với một đám người trông rất xa hoa. Alej và người bạn đi cùng ăn mặc lịch sự nhưng tôi hôm đó trông hơi xuề xoà quá nên không tự tin lắm. Thế nhưng khi trông thấy chúng tôi, Miguel đứng dậy và băng ngang qua phòng tới bàn chúng tôi. Anh tự giới thiệu mình với tôi và Alej rồi đứng đó nói chuyện với người bạn của chúng tôi một lúc, rất lịch sự và tôn trọng, rồi mới quay trở lại bàn. Thời điểm đó Miguel đang có một sô diễn và tất cả mọi bảng quảng cáo dọc phố Corrientes và Nueve de Julio đều trưng một hình ảnh duy nhất là chân dung Miguel và tên anh - Zotto. Tôi thật sự hơi sốc – đây có lẽ là nhân vật nổi tiếng nhất Buenos Aires, thế mà anh ta lại mất công đứng dậy chào hỏi một tay khiêu vũ tango vô danh đến từ Bernal, trong túi không còn đến 2 peso mà lắc cho kêu loẻng xoẻng!
Sự tôn trọng mà Miguel Angel Zotto dành cho những milonguero cũng được đáp lại bằng lòng kính trọng như vậy. Bình thường các milonguero phớt lờ các vũ công biểu diễn, nhưng riêng với Miguel thì họ yêu quí và kính trọng. Miguel từng nói với tôi rằng điều anh tự hào nhất về bản thân là anh luôn cố gắng duy trì các truyền thống tango trên sân khấu và tôn trọng các milonguero. Anh luôn giảm bớt phần vũ đạo và chủ động dẫn bạn nhảy trên sân khấu. Không phải ai cũng có thể tham gia vào cả hai thế giới: khiêu vũ biểu diễn và khiêu vũ milonga. Miguel có lẽ là người duy nhất có thể kết nối cả hai thế giới.
Đến đây xin phép cho tôi được lạc đề một chút để nói về sự sáng tạo và quá trình học tango. Tôi vừa đọc một bài báo rất thú vị trên tờ New Yorker về nghệ sĩ chơi saxophone nhạc jazz Sonny Rollins. Bài báo có tên là “Người khổng lồ” – tác giả là Stanley Crouch, chủ yếu lí giải vì sao Rollins được coi là người chơi jazz saxophone giỏi nhất trong lịch sử. Trong bài báo, Rollins giải thích anh đã “ngấm” không khí của các câu lạc bộ jazz và nó trở thành một phần trong phong cách chơi nhạc của anh. Bạo lực và “sự mong manh của những giây phút yên bình và tĩnh lặng… bầu không khí đặc trưng với những điệu nhảy chậm gần gũi và những lời tâm sự thì thầm”. Nhưng quan trọng nhất là Rollins có nhiều dịp để “rửa tai”. Anh đã chăm chú lắng nghe tất cả những nghệ sĩ chơi bè cao trong thời đại hoàng kim, và ghi nhớ tất cả. Không giống những người chơi saxophone khác, Rollins có cơ hội tiếp cận với saxophone bè cao từ khi còn trẻ. “Anh ấy không chỉ đơn thuần nghe những nốt nhạc, mà anh ấy nhìn thấy được cả chiều sâu và hơi thở của cảm xúc. Điều đặc biệt là mặc dù tất cả những người chơi khác đều lớn tuổi hơn, khi nghe Rollins chơi, bạn sẽ thấy anh mới là người trưởng thành hơn cả. Từ việc lắng nghe các bậc tiền bối, Rollins đã hình thành cho mình độ nhảy cảm đặc biệt với giai điệu, nhịp, âm sắc và sự hài hoà. Những thay đổi rất nhỏ trong cung bậc mang lại cho nốt nhạc màu cảm xúc.” Rồi bài báo dùng khái niệm tâm thần phân liệt để so sánh với khả năng dung hoà nhiều tính cách nghệ sĩ trong con người Rollins - tuỳ vào từng lúc mà anh chọn thể hiện một tính cách mới để tạo nên một đặc thù mới. Điều này không phải ai cũng đạt tới được, vì đa phần họ chỉ đọc các nốt nhạc hay nhớ các bản nhạc họ chơi và luôn luôn ý nghĩ phải cố gắng luyện tập để tiến bộ hơn nữa kìm hãm sức sáng tạo của họ. “Điều này khiến họ không bao giờ có được khả năng lắng nghe từ trong tâm khảm như Rollins”.
Tại sao tự dưng đang nói về tango tôi lại nhảy sang nhạc jazz? Đó là vì có rất nhiều điều trong bài báo này có thể áp dụng cho tango. Miguel Angel cũng cố thoát khỏi những gọng kìm kềm tỏa sức sáng tạo do nghề biểu diễn sân khấu mang lại bằng cách quan sát thật kĩ những milonguero hàng đầu trong quá khứ và không bao giờ tách rời những yếu tố cảm xúc của điệu vũ ngay cả khi biểu diễn trên sân khấu. Mặc dù kiến thức còn hạn chế, tôi hiểu bài báo muốn nói gì khi ví Rollins mang trong mình tính cách của nhiều nghệ sĩ saxsophone khác. Tôi đã xem và đã quay phim nhiều milonguero trong suốt một thời gian dài, đến nỗi tôi có cảm giác như họ đang lướt đi trong trí não mình. Giống như thể tôi đang trong một vòng xoáy tập trung tất cả tinh túy của các lãnh địa, với thứ âm nhạc và bầu không khí của một đêm milonga. Trong không gian đó, họ dường như thoát khỏi trí não tôi và khiêu vũ.
Lần cuối cùng chúng tôi gặp nhau, tôi hỏi Miguel Zotto liệu anh có lo ngại nghệ thuật Tango sẽ bị mai một khi mỗi ngày đều có người mở các lớp học tango trong khi bản thân họ không có kiến thức về những kĩ thuật cơ bản và lịch sử tango. Câu trả lời của anh đã để lại cho tôi một ấn tượng mạnh mẽ. Miguel nói, rằng có, có rất nhiều người đang dạy những điệu tango lêch lạc, rằng có, có những người đang cố gắng thay đổi và tạo ra cái mới khi còn chưa hiểu những điều cơ bản nhất về tango – nhưng anh không cho đó là một vấn đề nghiêm trọng. Anh kể cho tôi nghe một câu chuyện thú vị. Đã từng có một buổi thảo luận về nghệ thuật hay khiêu vũ gì đó. Tham dự có các giáo sư, các nghệ sĩ, trong đó có ca sĩ Goyeneche. Mặc dù rất nổi tiếng, Goyeneche ngồi yên lặng trong khi những người khác nói về việc nghệ thuật cần phát triển trong khi tango thì vẫn cứ vậy – tango cần phải thay đổi. Những người nói nhiều hơn lại thuộc cánh các nhà lý thuyết, đặc biệt hùng hổ là một một nghệ sĩ biểu diễn trẻ ở Achentina. Cuối cùng cô ta hỏi ý kiến của Goyeneche. Goyeneche nói, rằng những gì họ nói hoàn toàn đúng – tango luôn luôn cần thay đổi. Rồi anh hỏi cô bao nhiêu tuồi. Câu trả lời là “Tôi 25”. Goyeneche nói từ tốn: ‘Vậy nếu cô vẫn còn tiếp tục với tango, xin mời cô quay lại gặp tôi khi cô 40 hay 50, có lẽ chúng ta sẽ có một buổi thảo luận khác thế này.” Chương trình lại tiếp tục và câu nói của Goyeneche trượt qua nhanh chóng, nhưng đó là điều duy nhất còn đọng lại trong tâm trí Miguel. Anh nói dù có nhiều người thầy kém và nhiều người khiêu vũ tồi, anh vẫn không lo lắng. Vì những ai thật sự sống chết với tango, gắn bó với nó đủ lâu, 15 hay 20 năm, thì rốt cuộc đều tìm thấy ý nghĩa đích thực của tango. Có những người sẽ không theo được, nhưng dần dần cùng với thời gian, số người đến được đích vẫn đủ để tiếp nối những truyền thống của tango.
Lê Hường (dịch)
Phần trước | Mục lục | Phần sau |
0 comments